Đông y cho rằng, sơn kê tiêu có vị cay, đắng, tính ấm; tác dụng khu phong tán hàn, ôn trung hạ khí, trừ thấp giảm đau. Có rất nhiều công dụng, dùng làm thuốc chữa bệnh.
Cây sơn kê tiêu còn gọi là sơn, tên hay gọi là Màng tang, tên tiếng Anh là Membrane oil, tên khoa học là Litsea cubeba (Lour.) Pers, họ Long não – Lauraceae.
Sách “Nam dược thần hiệu” của Tuệ Tĩnh từng ghi nhận về vị thuốc Tất trừng già, tức là hạt (quả) của cây sơn kê tiêu. Cây mọc hoang ở vùng rừng núi cao trong các cây bụi như Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang, tới Kon Tum, Lâm Ðồng, Quảng Nam, Quảng Ngãi…
Nó cũng được trồng ở một số nông trường để làm cây che bóng cho chè, có nơi dùng lấy quả để cất tinh dầu. Đây là loại cây bản địa của Đông Nam Á và Trung Quốc.
Cây vào loại nhỡ cao độ 5 – 8m, thân vỏ xanh, có lỗ bì, già thì có màu nâu xám, cành nhỏ và nằm. Lá mọc so le, phiến lá hình mác dài độ 10cm, rộng 1,5 – 2,5cm, dày, mặt trên màu xanh lục, mặt dưới trắng xám, mép nguyên; cuống lá mảnh; gân lá rõ. Hoa nhỏ khác gốc, màu vàng nhạt, mọc thành chùm ở nách lá. Quả mọng hình tròn hay hình trứng khi chín màu đen, mùi rất thơm. Hoa ra vào tháng 1 – 3, quả tháng 4 – 9.
Đông y cho rằng, sơn kê tiêu có vị cay, đắng, tính ấm; tác dụng khu phong tán hàn, ôn trung hạ khí, trừ thấp giảm đau. Có rất nhiều công dụng, dùng làm thuốc chữa bệnh. Rễ cây được dùng trị ngoại cảm, nhức đầu, nôn mửa, đau dạ dày do lạnh, phong thấp đau nhức xương đau ngang thắt lưng, đòn ngã tổn thương, đầy hơi, sản hậu ứ trệ bụng đau, kinh nguyệt không đều.
Quả cũng dùng trị ngoại cảm, đau đầu, ăn uống không tiêu, đau dạ dày. Lá dùng ngoài trị nhọt, viêm mủ da, viêm vú và trị rắn cắn, phòng muỗi đốt. Liều dùng: rễ 15 – 30g, dạng thuốc sắc, quả dùng 3 – 9g dạng thuốc sắc, lá tươi giã nhuyễn đắp vào nơi đau. Tinh dầu có tính kháng khuẩn và kháng nấm mạnh, tẩy sạch không khí.
Tinh dầu nóng có thể pha chế làm dầu xoa bóp, làm tan chỗ bầm tím, làm khô miệng vết thương. Dùng trong kỹ nghệ sản xuất nước hoa, kỹ nghệ hương liệu. Là nguồn tinh dầu giàu citral, được dùng trong kỹ nghệ dược để tổng hợp vitamin A, điều trị bệnh khô mắt, quáng gà.
Dưới đây là một số cách trị bệnh từ cây sơn kê tiêu:
* Cảm mạo phong hàn: Rễ sơn kê tiêu 20 – 40g, sắc nước pha đường đỏ, uống nóng. Hay dùng lá sơn kê tiêu, lá bưởi, lá sả, cây bạc hà (hoặc kinh giới, tía tô), mỗi thứ một nắm nấu nước để xông.
* Ngoại cảm tê thấp đau nhức xương: Rễ và thân 15 – 30g sắc uống.
* Cảm lạnh, nấc không dứt: Quả sơn kê tiêu, tán bột, mỗi lần uống 4g, ngày 3 – 4 lần, chiêu với nước nóng pha thêm ít giấm.
* Rối loạn tiêu hóa đơn thuần: Quả sơn kê tiêu 8g, lá chè 4g, mơ leo 12g. Sắc uống ngày 1 thang, phân làm 3 – 4 lần.
* Ðau bụng kinh niên, đầy hơi ỉa chảy: Quả sơn kê tiêu, rễ xuyên tiêu, rễ cúc áo hoa vàng, rễ kim sương, rễ chanh, liều lượng bằng nhau nấu thành cao lỏng, uống.
* Đau dạ dày (thể hư hàn): Quả sơn kê tiêu, Hương phụ, mỗi thứ 20g. Rã hương (Long não) 12g, sắc uống; hoặc dùng: Rễ sơn kê tiêu 40g, Đại táo 20g, sắc chia 2 lần uống trước bữa ăn sáng và tối.
* Viêm vú cấp tính: Lá sơn kê tiêu tươi giã nhuyễn với nước vo gạo đắp.
* Hành quân sưng cẳng chân: Lá sơn kê tiêu 20g, Ngũ gia bì gai 20g, Tiên mao 16g, Bạc hà 4g, Hương phụ 4g, đều dùng thuốc tươi, giã nhuyễn, thêm rượu trắng bó vào chỗ đau, ngày thay thuốc 1 lần.
* Đầy bụng, đau bụng phân lỏng do ăn thức ăn sống lạnh: Quả sơn kê tiêu, rễ xuyên tiêu, rễ cúc áo hoa vàng, rễ kim sương, rễ chanh, mỗi vị 30g, sắc đặc lấy nước chia 2 lần ăn trong ngày. Dùng liền 5 ngày.
* Tỳ vị kém, ăn kém, tiêu hóa kém, đầy bụng: Quả sơn kê tiêu 10g, gừng 5g, trần bì 5g, thủy xương bồ 5g, sắc uống ngày 1 lần. Dùng 3 – 5 ngày.
* Căng cơ do vận động nhiều: Lá sơn kê tiêu 20g, bạc hà 4g, hương phụ 4g, ngũ gia bì gai 20g, tiên mao 16g, đều dùng thuốc tươi, giã nhuyễn, thêm rượu trắng bó vào chỗ đau khoảng 3 giờ, ngày thay thuốc 1 lần.
* Viêm xoang mũi dị ứng (dễ hắt hơi sổ mũi, nghẹt mũi, nhức đầu, đau mỏi gáy khi thời tiết thay đổi): Lá sơn kê tiêu 60g, viễn chí 100g, lá ngải cứu 60g, đều dùng tươi, nấu với nước pha âm ấm, tắm thuốc ngày 1 lần, làm 7 ngày liên tiếp.
* Đau nhức xương do thay đổi thời tiết: Rễ sơn kê tiêu 30g rửa sạch, đổ 500ml nước sắc nhỏ lửa còn 200ml, chia 2 lần uống trong ngày, 5 ngày một liệu trình….
Theo Nongnghiep
